حفظ نباتات در مقابل سرمازدگی

سرما که بیاید اگر بخواهیم اثرات و آسیب‌هایش را سطح‌بندی کنیم وجه عمده و پله اول آن مخصوص جمعیت انسانی بعد جمعیت حیوانی و بعدتر محیط طبیعی مثل اراضی کشاورزی و باغات است. ته‌ته رده‌بندی هم می‌توان باغچه‌ها، تراس‌ها، بالکن‌ها و گلدان‌های خانگی را به عنوان آسیب‌دیدگان به حساب آورد. آسیب سطوح متفاوتی دارد و همیشه به یک شکل ظاهر نمی‌شود؛ اما به طور کلی دو سطح را می‌توان برای آن تعریف کرد: سرما‌زدگی و یخ‌زدگی.

سرما‌زدگی و یخ‌زدگی هر دو در دمای زیر صفر ایجاد می‌شوند. اما در تقدم و تأخر رخداد و میزان خسارت با هم متفاوتند. از نظر زمانی اول سرما‌زدگی اتفاق می‌افتد، در این حالت فقط سطح رویی برگ، جوانه‌های برگ و گل خسارت دیده و به عمق بافت‌های آن نفوذ نمی‌کند و معمولا قابل برگشت است؛ اما در یخ‌زدگی آب درون سلول‌های گیاه به کریستال‌های یخ تبدیل شده که به دیواره سلول آسیب می‌زند و گاهی باعث مرگ گیاه می‌شود.

اکثر درختان میوه منطقه معتدله در معرض یخبندان زمستان یا سرما زدگی بهاره قرار می گیرند که این امر موجب خسارتهای شدید اقتصادی می گردد. حتی آن دسته از مناطق تولید میوه که در موقعیتهای جغرافیایی خاص احداث می شوند که خسارت وارده ناشی از سرما در آنها به حداقل کاهش داده شده نیز بعضا با این حوادث مواجه می گردند. باغداران کاملا از نتایج زیانبار عدم محافظت درختان در برابر سرمای زمستان مطلع هستند. لذا اعتقاد به مقاومت در برابر سرما به عنوان یک پدیده و ابزار کمکی برای جلوگیری از بروز خسارت ناشی از سرما از نظر باغداران از اهمیت اساسی برخوردار است. گیاهان درحال رشد غیر مقاوم بوده و قادر به مقاوم شدن نیستند. لذا رکود در طول ماههای سرد زمستان برای بقائ گیاهان و درختان میوه ضروری می باشد. درختان میوه در زیستگاهای طبیعی خود به ندرت توسط سرما صدمه می بینند زیرا در آنها مکانیسم سازگاری در آنها توسعه یافته است که به آنها اجازه می دهد در طول شرایط آب و هوایی شدید زمستان به حالت رکود بروند.

یخ زدگی زمستانه :

عامل پراکندگی گونه های مختلف درختان میوه در روی کره زمین مقاومت یا حساسیت درختان به سرمای زمستانه می باشد. در مناطق سرد از ارقام مقاوم به سرما و از پایه های مقاوم به سرما استفاده می شود. در اثر سرمای بیش از حد زمستان، گونه های پوست نازک شکاف خورده و در اثر یخبندان شاخه ها سیاه می شوند. در گیاهان چوبی مقاوم، در اثر یک سری تغییراتی که حاصل می شود در اواخر تابستان و پاییز موجب مقاوم شدن آنها در برابر سرما می گردد. در طی مقاوم شدن درختان تغیرات زیادی در درختان صورت می پذیرد. اولین مرحله مقاوم شدن توسط روزهای کوتاه شروع می شود که منجر به توقف رشد می شود. دومین مرحله مقاوم شدن مستلزم دمای پایین می باشد که مواد محرک مقاومت ساخته می شود. تدابیر زراعی در مقاومت گونه های درختان میوه تاثیر بسزایی دارد. ازجمله تجمع کربوهیدراتها کافی در درختان میوه و اندامهای آن موجب افزایش مقاومت در برابر سرما می گردد. آبیاری بی رویه ، دادن کود ازته بیش از حد، محصول زیاد ، ریزش زود هنگام برگها، تولید محصول بیشتر، هرس زود هنگام موجب کاهش مقاومت درختان میوه می شود. پایه های درختان میوه نیز در میزان مقاومت آنها به سرمای زمستانه متفاوت می باشد.

سرمازدگی بهاره :

سرمای دیررس بهاره موجب آسیب دیدن جوانه های تازه بیدار شده درختان میوه می شوند و در صورت دیررس بودن بیشتر این نوع سرماها، حتی به میوهای تازه تشکیل شده نیز خسارت وارد می کند. جوانه های بارور در حال رکود به سرمای زمستانه مقاوم هستند اما مقاومت آنها هنگام بیدار شدن جوانه ها کاهش می یابد. به طور کلی جوانه های گل در دمای ۲- و ۳- درجه سانتیگراد از بین می روند. میوهای تازه تشکیل شده نسبت به گلها حساس تر هستند و در منفی ۰٫۵- درجه سانتیگراد آسیب می بینند. در اوایل بهار جبهه های سرد هوا در منطقه پرورش درختان میوه و در شبهای بدون ابر موجب خسارت دیدن جوانه درختان میوه می گردد.

روش های جلوگیری از سرمازدگی بهاره :

روشهای مختلفی برای جلوگیری از سرمای دیررس بهاره وجود دارد که می تواند جوانه های گل و میوهای تازه تشکیل شده درختان میوه را از سرما زدگی محافظت کند.

۱- انتخاب ارقام دیر گل
در مناطقی که احتمال خطر سر مایه دیر رس بهاره است با توجه به تاریخ گلدهی ارقام مختلف یک گونه درختی می توان از ارقام دیر گل استفاده کرد این ارقام با توجه به دیر بازکردن گل کمتر با سرما های دیر رس بهاره مواجه می شوند اخیراً در برخی مناطق از بادام های دیر گل استفاده به عمل می آید.

۲- استفاده از ترکیبات شیمیایی
استفاده از اتفن درختان میوه هسته دار در پاییز موجب دیر باز شدن جوانه ها به مدت ۱۲-۴ .روز در بهار می شود. استفاده از هورمون نفتالین استیک اسید در بهار موجب تا خیر ۲-۱ هفته در زمان گلدهی درختان می گردد .

۳- موقعیت و محل باغ
در مناطق شیب دار و کنار تپه های ماهور در صورت احتمال وجود سرما های دیر رس بهاره محل باغ را در شیب های شمالی انتخاب می کنند تا در اوایل بهار دیر تر گر م شده و موجب تاخیر در بیدار شدن جوانه ها گردد. ایجاد باغ میوه در کنار جنگل ها، رود خانه ها، برکه ها و کنار سواحل که دارای هوای مرطوب و نقطه شبنم بالا هستند آسیب های سرمای بهاره را کاهش می دهد.

۴- پاشیدن آب بر روی درختان
پاشیدن آب بر روی شاخه های درختان میوه در دمای صفر درجه سانتیگراد موجب تشکیل یخ می شود. به ازای هر لیتر آب که یخ می شود ۸۰ کیلو کالری گرما آزاد می شود.گرمای آزاد شده موجب گرم شدن اجسامی که در تماس با آب هستند می شود در ضمن تشکیل یک لایه نسبتاً عایق یخ در اطراف جوانه موجب می شود تا دمای جوانه از صفر درجه سانتیگراد پایین نیاید برای این منظور می توان از سیستم آبیاری بارانی استفاده کرد و یا توسط محلول پاشها روی درختان میوه آب پاشید. پاشیدن آب باید در دمای صفر درجه سانتی گراد انجام گیرد.

۵- تدابیر زراعی
نوع سطح خاک در محافظت دمای هوا تاثیر دارد و اختلاف دمای حدود ۱٫۷ درجه سانتی گراد ایجاد میکند. برای محافظت در برابر سرما و یخبندان های ناشی از تشعشع، خاک باید مرطوب و عاری از علف های هرز و شخم نخورده باشد. زیرا زمین شخم خورده دارای هوای بیشتر بوده و گرمای ویژه کمتری دارد از این رو خاک شخم خورده سریع تر سرد می شود اما خاک های مرطوب دیر گرم شده و دیر تر دمای خود را از دست میدهند علفهای سطح خاک نیز نوعی هدایت کننده گرما ارخاک به هوا می باشند تدابیر زارعی ذکر شده یخ زده گی را در لایه ۱۵سانتی متر سطح خاک به تاخیر می اندازد و بویژه برای جلو گیری از سرما زدگی گیاهانی همچون توت فرنگی و انگور موثر واقع می گردد.

۶-گرم کردن باغ توسط بخاری های باغی
کار گذاشتن بخاری یا پلارهای باغی در قسمت های مختلف باغ و سوزاندن موادی همچون چوب نفت یا گازوییل موجب گرم شدن باغ می گردد. این روش در مناطق سردسیری ممکن است تاثیر زیادی نداشته باشد اما در مناطق نیمه گرمسیری مثلا در باغات مرکبات، انار، انجیر زیتون و غیره می¬تواند موثر واقع شود.

۷- ایجاد دود برای کاهش تشعشع
در شب های که احتمال بروز سرما می باشد با سوزاندن کاه و کلش و مواد دیگر موجب ایجاد دود در هوای باز گردید ذرات معلق در هوا هر چقدر بیشتر باشد انعکاس حرارت به سقف آسمان تقلیل می یابد زیرا تشعشع حرارت که با طول موج های بلند به طرف آسمان منعکس می شود توسط ذرات هوا جذب شده و دمای باغ را حفظ می کنند

۸- ایجاد بادشکن در اطراف باغ
کشت درختان باد شکن همچون چنار زبان گنجشک، افرا و غیره در جهت شمالی که باد های سرد می زود موجب محافظت درختان میوه از سرما می شود.

روش‌های جلوگیری از سرمازده شدن گیاهان گلدانی

اگر گلدان‌های کوچک تزئینی را در فضای بالکن، تراس یا راه‌ پله نگهداری می‌کنید با آغار فصل سرما حتماً آن‌ها را به محیط داخل خانه انتقال دهید. البته قبل از این جابجایی توصیه می شود گل‌ها را چند روزی در سایه قرار دهید؛ زیرا انتقال یک‌باره از محیط بیرون به داخل ممکن است بر روی برخی از گیاهان اثرات منفی بگذارد.

بهترین مکان برای نگهداری از گیاهان در فصل زمستان پشت پنجره‌های جنوبی منزل است. چراکه این پنجره‌ها نسبت به سایر بخش‌های ساختمان آفتاب‌گیرتر هستند. توجه داشته باشید که در زیر یا کنار این پنجره‌ها بخاری وجود نداشته باشد چراکه فضای خیلی گرم باعث پژمردگی گیاه خواهد شد.

جلوگیری از سرمازده شدن گیاهان در فصل زمستان

رطوبت پایین و روشن بودن تجهیزات گرمایشی در فضای داخلی آپارتمان، احتمال خشک شدن خاک گیاه را افزایش می‌دهد. از این‌ رو توصیه می‌شود همواره رطوبت خاک را بررسی کنید و در صورت نیاز آن را آبیاری کنید. البته میزان آبیاری گیاهان با یکدیگر متفاوت است؛ به‌ عنوان‌ مثال گیاه کاکتوس براثر آبیاری بیش‌ ازحد پوسیده و خراب خواهد شد. پس می‌بایست شرایطی برای این‌گونه از گیاهان به وجود بیاوریم تا بتوانند خودشان را با محیط جدید وقف بدهند.

قرار دادن گیاهان در پشت پنجره

گیاهانی که در گلدان‌های بزرگ کاشته شده‌اند به علت جاگیر بودن نمی‌توان آن‌ها را در محیط داخل خانه نگهداری کرد. استفاده از یک پوشش پارچه‌ای ساده یا الیاف مصنوعی برای محافظت از آن‌ها گزینه مناسبی محسوب می‌شود. این پوشش‌ها علاوه بر اینکه در فروشگاه‌های عرضه لوازم باغبانی در دسترس هستند در محیط خانه نیز می‌توان به کمک پارچه‌های مختلف در ابعاد مناسب آنها را طراحی کرد.

استفاده از خاک‌برگ برای محافظت از گیاه در زمستان

می‌توان از موکت نیز به‌عنوان یک عایق حرارتی کمک گرفت. برای این کار یک‌تکه موکت را برش داده و در اطراف ساقه گیاه و بر روی سطح زمین به‌گونه‌ای پهن می‌کنیم که تنها ساقه از مرکز آن خارج شود.

استفاده از موکت برای محافظت از گیاه در زمستان

با جمع‌آوری برگ‌های پاییزی که بر روی سطح زمین ریخته شده‌اند نیز می‌توان از گیاهان در برابر سرما محافظت کرد. ابتدا در اطراف گیاه چند چوب یا فلز فرو می‌کنیم و دور آن را با توری فلزی و یا پلاستیکی می‌پوشانیم. البته بهتر است این حفاظ بلندتر از ارتفاع سطح گیاه باشد. در زمان بارش برف نیز می‌توان یک لایه پلاستیک بر روی این محفظه نصب کرد.